Page 21 - Hekim Sözü (Sayı 13) Ocak-Şubat 202

DOSYA

uluslararası kalkınma örgütleri, ulusal tüm dünyada gerek hükümetlerin ve hü- Kaynaklar
hükümetler, Bill Melinda Gates Vakfı gibi kümet dışı fon sağlayan kuruluşların ciddi 1) Taner, Ş., Tanık, A. F. (2012)
hükümet dışı oluşumlar GAVI/Bağışıkla- destek sağladığı alanlar olmuştur. Merkez Aşı: Kutsalın metalaşması, Toplum
ve Hekim, 27(1):14-26
3
ma İçin Küresel İş Birliği’ni kurmuştur. kapitalist ülkeler Covid-19 aşı geliştirme 2) Kresse, H. Shah, M. (2010).
Aşının kamusal sorumluluktan çıkıp çalışmalarına 2020 yılında 17 milyar euro Strategic trends in the vaccine market,
‘sürdürülebilir pazar faaliyeti’ haline ön yatırım yapmışlardır. Bu yatırımlar Nature Reviews Drug Discovery 9:
6
913-914
gelmesi anlamına gelen bu adım küresel özünde üretilecek etkin aşıdan yüksek 3) GAVI web sayfası (2009). http://
neoliberalist piyasada üretimi ve rekabeti sayılarda almak için yapılan yatırımlardır. fr.gavialliance.org/media_centre/
teşvik etme amacı taşımaktadır. Böylelikle Zira bağış kampanyası sırasında “tüm press_releases/2009_11_18_vacci-
ne_market_i mpact.php
pazarın büyütülmesi yoluyla yeterli aşının dünyada kimseyi arkada bırakmayacak 4) Tanık, A. F., Taner, Ş. (2007)
üretilmesi hedeflenmiştir. şekilde” bir buluş ve üretim süreci sözü Aşı: Patent yasası ve Türkiye’de
aşı üretiminin koşulları, Toplum ve
Aşı ve ilaç üretimi söz konusu olduğunda verilmişken dünya nüfusunun %13’ünü Hekim, 22(4):87-94
Dünya Ticaret Örgütü’nün (DTÖ) patent oluşturan merkez kapitalist ülkeler aşı- 5) Waldie, P ve Robertson, G. (2009).
yasası olarak bilinen Fikri Mülkiyet ların %51’ini satın almıştır. Kanada kişi How vaccines became big business,
http:// www.theglobeandmail.com/
Hakları Anlaşması (TRIPS) önemli bir be- başı dokuz doz, ABD yedi doz, İngiltere life/health/new-health/ conditions/
cold-and-flu/h1n1-swine-flu/how-
lirleyicidir. Bu anlaşmayla 20 yıl süreyle beş doz aşı alırken Bangladeş 9 kişi için vaccines-became-big-business/artic-
7
şirketlere bir ilacı ya da aşıyı üretme-sat- bir doz aşı alabilmiştir. Avrupa Komis- le1414474/
ma-ithal etme hakkı sağlamaktadır. Başka yonu resmi twitter adresinde Ocak 2021 6) https://ec.europa.eu/commission/
presscorner/detail/en/qanda_20_958
bir ülkenin/ şirketin bir aşının ya da ilacın sonu itibariyle tüm AB ülkelerine yetecek 7) https://www.oxfam.org/en/press-re-
eş değerini üretmesinin ve dağıtması için kadar aşıya sahip oldukları ve yaz sonuna leases/small-group-rich-nations-ha-
patent süresinin dolması ve jenerik üretim kadar nüfusun %70’ini aşılamayı hedefle- ve-bought-more-half-future-supply-lea-
ding-covid-19
8
sürecinin başlaması gerekmektedir. Az ge- dikleri bildirilmiştir. Mevcut tabloda ise 8) https://twitter.com/EU_Commissi-
lişmiş ülkelere ilaç ve aşı temini sağlayan dünya nüfusunun %61’inin 2022 sonuna on/status/1352882509353254912
Hindistan, Brezilya, Tayland gibi ülkeler kadar aşılanamayacağı öngörülmektedir.
TRIPS anlaşması nedeniyle bariyere takıl- Öte yandan ilaç şirketlerine yapılan ka-
mıştır. 2000’li yılların başında Afrika’da musal yatırımlar aşının daha fazla insana
HIV/AIDS bir pandemi olarak tanım- ulaşması için harcanabilecekken ilaç
landığında antiretrovirallerin toplumun şirketlerinin kar elde edeceği bir yatırım
ulaşabileceği fiyat bandında muadilleri- olmuştur. Moderna aşısına yapılan bağış
nin üretimi üzerinden açılan davalar ses 2,5 milyon dolarken şirket aşıdan kar ede-
getirmiştir. DOHA deklarasyonu ile 2001 ceğine, ABD’de tek dozu 12-16 dolara ve
yılında DTÖ’nün açıklamak zorunda diğer zengin ülkelere 35 dolara satacağına
kaldığı “TRIPS’in HIV gibi pandemilerde dair açıklama yaptı. Şirketin bu açıklama-
esnetilebileceği” kararı 2016 yılına kadar sını dayandırdığı amaç ise aşı üretimine
geçerli olmuştur. Ancak sıtma, HIV gibi fon sağlamak ve daha fazla yoksul insan
hastalıklara karşı aşı geliştirmek halen için aşı üretmek olarak belirtildi. Ancak
kar getirmeyen bir üretim alanı olmaya bu şirketin dünya nüfusunun %6’sına
devam etmiştir. Ta ki domuz gribi, kuş yetecek kadar aşı üretim kapasitesi olması
4
gribi gibi hastalıkların ortaya çıktığı merkez kapitalist ülkelerin dışına çıkacak
yıllara kadar milyonlarca insanın hayatını bir aşı üretim sürecinin ötesine geçileme-
kurtarabilecek aşılar üretilmemiştir. 2004- yeceğini göstermektedir.
5
7
2007 yılları arasında grip aşısının satışları
diğer farmasötiklerden dört kat hızlı SONUÇ
olacak şekilde artmış, grip aşısının fiyatı Ülkeler arası maske savaşlarından aşı
5
beş kat artmıştır. Dünya yeni hastalıklar savaşlarına geçiş yapıldı. Oysa bugün
ve pandemiyi gündemine aldığından beri Covid-19’un küresel maliyetinin %0.059’u
geleneksel patentsiz aşılar pazarda ilgi ile herkese yetecek aşı üretilmesi müm-
görmese de yeni üretilecek aşılar bir kar kündür.
alanı olarak pazarda yerini almıştır. Aşı tedariğinde ekonomik, teknik sorunlar
COVİD 19 PANDEMİSİ VE AŞI toplumların bağışıklanmasında büyük
Covid-19 pandemisi tek başına halk sorunlara neden olur. Aşı serbest piyasa
sağlığını tehdit eden bir durumdan öte koşullarında bir meta olamayacak kadar
tüm dünyada üretim ilişkilerini etkileyen önemli bir halk sağlığı meselesidir. Bu
en önemli sorun olmuştur. Bu açıdan denli yaşamsal bir konuda patent ve sınır-
gerek hastalığın tedavisine yönelik ilaç lara takılmayan kamusal bir üretim süreci
üretim süreci gerekse de pandemiye karşı halklar arasında bağışıklama eşitsizliğini
kapsamlı çözüm olabilecek aşı üretimi önleyebilecek olandır.

OCAK-ŞUBAT 2021 hekim sözü 19