Page 22 - Hekim Sözü (Sayı 18) Kasım-Aralık 2021

DOSYA

Kamusal bir hizmet olarak

hekimlik

Candan Coşkun *

Bu yazının temel iddiası sağlık sorunlarımızın çözümü için şart olan zihinsel

hekim emeğinin, kendini var etme motivasyonu ve gerçekleşebilme şartlarının
ve biricik var olabilme yolunun onun satılmak üzere üretilemeyeceğini
kanıtladığını göstermektir.

nsan emeğinin en yetkinlerinden bireyin sağlıklı olmasının topluma da alacak derecede güvenilir bir topluluk
biri olan hekim emeği, tarih boyun- faydası (pozitif dışsallık) vardır. Sağlık olarak betimler. Çok eski değil, 1960’lı
İca insan yaşamının kutsallığı, hasta herkesin hakkıdır, korunmalı, gelişti- yıllara kadar sadece özgeci Marksistler
sırlarının korunması gibi etik kuralla- rilmelidir. Tüm bu özellikler devlete değil, piyasa teorisyenleri de bilime
rıyla birlikte anılmıştır. Antropologlar sağlıkta görev yükleyen önemli birer ve tıbba böyle oldukça ulvi, kirli para
ilk hekim kimdir sorusunu, yaralanıp gerekçedir. ilişkileri dışında kalması gereken bir
düşen bir insana sadece yardımcı Piyasa ekonomisinin modern dönem alan olarak bakıyorlardı.
olmak amacıyla el uzatan ilk insan temel kuramlarından işlevselliğin
olarak tanımlarlar. Bu tanım hekimli- kurucusu Talcott Parsons’a göre tıp SOSYAL DEVLETTEN PİYASA-
ğin tüm tarihi boyunca hep koruduğu mesleği özgeciliğe ve etiğe dayalıdır, YA, HAK OLMAKTAN KİŞİSEL
temel vasfının en güzel ifadesidir. Çok piyasa ilişkilerinin rekabetçiliğini ve GEREKSİNİME GEÇİŞ
önemli değerler yüklediğimiz hekimlik bencilliğini kırma işlevini üstlenir. Taylor’un bilimsel yöntemi, Weber’in
nasıl oldu da günümüzde şiddete bile Ayrıca doktor-hasta ilişkisi de kapi- bürokratik aygıtı kuramların uygula-
uğrayabilen, karşılığı hep tartışılan talist iş ilişkilerinin aksidir. Parsons yıcısı Henry Ford’un kitlesel tüketim
bir konuma geldi. Bu yazının temel tedavinin mümkün olabilmesi için için seri üretimi, verimliliği yaklaşık
meselesi budur. 50 kat arttırarak 70’li yılların sonuna
ekonomik olmayan bu ilişki türünün kadar rekorlar kırdı. Bu arada talep
MODERNİTE, KAPİTALİZM VE şart olduğunu savunur. yaratmak üzere devlet desteği sunan
HEKİMLİK Bilim Sosyolojisinin kurucusu Merton Keynesyen piyasa modelinin etkisini
Moderniteyi; sanayileşme, kişisel en az diğer mesleklerde çalışan insan- de akıldan çıkarmamamız gerekir. O
özgürlükler ve kapitalizm karakterize lar kadar hırslı oldukları halde bilim dönemin liberal politikaları esas olarak
eder. Rönesansın toplumcu ütopya- insanlarının nasıl olup da piyasa ben- reel sosyalizmin imhası için kitlelere
larından başlayan yol, iktidarı insan cilliğine hiç uymayacak şekilde nesnel ‘toplumsal hak ve taleplerinizi biz
aklına dayalı toplum sözleşmesine ve tarafsız bilgi üretebildikleri ve elde de karşılayabiliriz’ mesajı vermeye
dayandırırken, yöntem olarak doğa bi- ettikleri bilgiyi nasıl olup da paylaşa- çalışan, toplumcu uygulamaları taklit
limlerini baz alan pozitivizmi kullanır. bildikleri sorusunun yanıtının bilimsel eden sosyal refah devleti uygulama-
Neredeyse tanrısal bir güç addedilen normlarda yattığını düşünür. Ona larıdır. Bu politikalar sağlığa temelde
bireyin bencil tercihlerinin, kamu- göre bilim insanlarının bağlı oldukları gelirin yeniden paylaşım alanı olarak
sal yarara kaynaklık edeceği kabul değerler evrensellik, paylaşımcılık, bakıyor, bu amacına yönelik olarak
edilir. Bu Adam Smith’in tanımladığı tarafsızlık ve yöntemli şüpheciliktir. kamusal sağlık hizmeti üretiyor ve
“piyasanın görünmez eli”dir. Liberal sunuyordu.
sistemin piyasa başarısızlıkları denen Merton bu değer ve ilkelere bağlılık te-
sınırlılıkları bilinir ve özenle kullanılır. melinde bir topluluk olan bilimsel top- Daha sonra ne oldu da dünya kapi-
Sağlık piyasa başarısızlığının kesin ka- luluğun üyelerinin diğer mesleklerin talist sistemi, sağlığı 1980’lı yıllardan
bul edildiği alanlardan biridir. Çünkü aksine parayla ya da maddi ödüllerle itibaren hızla pazara sürdü diye
hekim ile hasta arasında bilgi asimet- motive olmadığını savunur. Merton bi- sorabiliriz? Cevap ise basit, deniz
risi vardır. Sağlık talebi ertelenemez, limsel topluluğu dünyevi, maddi ödül- bitti! Evet, 1950’de imalat sektöründe
ler ve kişisel kazançlarla “lekelenme- çalışanlar tüm gelişmiş ülkelerde çalı-
* Dr., Nükleer Tıp Uzmanı miş”, nesnel, tarafsız ve kamu desteği şanların çoğunluğunu oluşturuyorken,

20 hekim sözü KASIM-ARALIK 2021