Page 39 - Hekim Sözü (Sayı 17) Eylül-Ekim 2021
P. 39

etik


            larında aşağıdaki ilkeleri göz önünde   Bu durumdaki kişilerin sağlığına doğru-
            bulundurmalarını önerir.            dan yarar sağlama beklentisi olmayan
                                                bir araştırma, ancak istisnai durumlarda,
            • Tüm mesleki uygulamalarda bireyin   büyük bir özenle, bireyi en az sıkıntıya   Genetik bilgi, top-
            esenlik ve yararının; toplumun, bilimin   sokacak şekilde ve araştırma ancak  aynı
            ve araştırmacının çıkarlarının önünde   yaş grubu ya da  aynı genetik yapıda olan   lumsal ayrımcılığa,
            geldiği unutulmamalıdır.                                                  dışlamaya ve dam-
                                                bireylerin sağlığına yarar sağlamayı amaç-
            • Genetik bilgi, toplumsal ayrımcılığa,   lıyorsa, yasanın koyduğu hükümlere bağlı   galamaya yol açma-
            dışlamaya ve damgalamaya yol açmamak   olarak ve ilgili bireyin kişisel haklarının   mak koşulu ile tanı,
            koşulu ile tanı, tarama, yatkınlık ya da te-  korunması koşuluyla yapılabilir.
            davi amacıyla sağlık hizmetlerinde, insan   • Aydınlatılmış onamda genetik veri ve   tarama, yatkınlık ya
            sağlığını tehdit etmeyecek tüm bilimsel   biyolojik örneklerin hangi amaçla ve ne   da tedavi amacıyla
            çalışmalarda ve adli tıp hizmetlerinde   sürede kullanılacağı ve kullanım koşulları   sağlık hizmetlerinde,
            kullanılabilir ve saklanabilir.
                                                belirtilmelidir. Genetik veriler ve biyolo-  insan sağlığını teh-
            • Genetik verilerin elde edilmesi, işlen-  jik örnekler, örnek veren kişinin onamı   dit etmeyecek tüm
            mesi, kullanılması ve saklanması sırasın-  kapsamında kullanılmalıdır.
            da etik açıdan kabul gören yöntemler, iç   • Bilgilendirme, kişinin isterse hiçbir   bilimsel çalışmalarda
            hukukun bulunduğu durumlarda bu kap-  baskı ve zorlama olmaksızın onamını   ve adli tıp hizmetle-
            samda; yokluğunda ulusal, bölgesel, yerel   geri alabileceği, bu durumun kişiye zarar
            ya da kurumsal bağımsız ve çok disiplinli   ya da yaptırım getirmeyeceği, bakım ve   rinde kullanılabilir
            etik kurulların oluşturduğu ilkeler ve dü-  tedavi sürecini etkilemeyeceği bilgisini   ve saklanabilir.
            zenlemeler kapsamında uygulanmalıdır.
                                                içermelidir. Aydınlatılmış onamını geri
            • Genetik verilerin ve biyolojik örneklerin   alan kişinin genetik verileri ve biyolojik
            farklı iç ve dış merkezlere aktarımı ev-  örnekleri hiçbir şekilde kullanılmamalıdır.
            rensel kurallar çerçevesinde iç hukuktaki   • Onam öncesi bilgilendirme sürecinde
            ilgili düzenlemelere göre yapılmalıdır.
                                                örneği veren kişinin, sonuçları öğrenme
            • Genetik verilerden ve biyolojik örnek-  ya da öğrenmeme hakkına sahip olduğu
            ten sorumlu olan kişiler ve kurumlar bu   belirtilmelidir. Bu süreçte elde edilecek
            örneklerin toplanma ölçütlerinin belir-  sonuçların yalnız örnek veren kişiyi değil,
            lenmesi, işlenmesi ve elde edilen bilginin   aynı zamanda diğer aile bireylerini de
            doğruluğu, güvenilirliği, niteliği ve   etkileyebileceği vurgulanmalıdır.
            güvenliği için gerekli önlemleri almalıdır.   • Genetik verilere ve biyolojik örneklere
            Gerekli düzenlemeler ulusal ve uluslara-
            rası düzeyde hukuki yapılandırmalarla   ilişkin bilgilere özellikle işverenler, sigor-
            güvence altına alınmalıdır.         ta şirketleri, eğitim kurumları, aileler gibi
                                                üçüncü kişilerin erişimi engellenmelidir.
            • Genetik verilerin ve biyolojik örnekle-
            rin kamu ya da özel kurumlar tarafından   • Genetik danışmanlık hizmeti test öncesi
            hiçbir kişisel çıkar ya da maddi kazanç   ve sonrası süreçte, kişilerin psikolojik ve
            olmaksızın girişimsel ya da girişimsel   sosyokültürel yapıları dikkate alınarak
            olmayan yöntemlerle elde edilmesi,   yönlendirici ve yargılayıcı olmayan bir
            işlenmesi, kullanılması ve saklanması   biçimde verilmelidir.
            sürecinde aydınlatılmış onam alınması   • Adli tıp hizmetleriyle ilgili veri toplan-
            etik açıdan zorunludur.             ması ve testler, uluslararası insan hakları
                                                hukukuyla uyumlu iç hukuk düzenleme-
            • Açık onam veremeyecek durumdaki kişi
            için yasal temsilcisinden izin alınma-  leri uyarınca yapılmalıdır.
            lı, buna ek olarak onam veremeyecek   • Kişinin kendi genetik verilerine ulaşımı,
            durumda olan yetişkin ve çocuk mümkün   toplum sağlığının korunması amacıyla
            olduğunca bilgilendirilmelidir. Onam   kısıtlanmadığı sürece engellenmemelidir.
            veremeyecek durumdaki yetişkinlere ve
            küçüklere tanı ve tedavi sürecinde genetik   • Tıbbi ve bilimsel amaçlar için topla-
            testlerin yapılması, yalnızca kişinin yararı   nan insan genetik verileri ve biyolojik
            ve sağlığı için önemli etkileri olduğu   örneklerden elde edilen yararlar, ulusal ve
            durumlarda etik açıdan kabul edilebilir.   uluslararası toplumla paylaşılmalıdır.


                                                                                     EYLÜL-EKİM 2021  hekim sözü  37
   34   35   36   37   38   39   40   41   42   43   44