Page 29 - Hekim Sözü (Sayı 13) Ocak-Şubat 202

DOSYA

bir bağışıklama söz konusu oldu. Bu yana koymakla olmuyor, bu kadar aynı olan bir virüs yapısı da aşı olarak
bahsettiğimiz aşılar hep bakteri aşıları basit değil. Her bir etkeni eklediğiniz kullanıldı.
için geçerli idi. 50’li yıllarda, önce zaman diğerinin etkisi bozulmasın 2000’li yıllara geldiğimiz zaman bir
embriyonlu yumurta daha sonra hücre (interferans) diye çalışmalar yapmak başka çağ atlama söz konusu oldu aşı
kültüründe virüslerin üretilmesi ile gerekti. O güne dek örneğin pönö- konusunda, örneğin “Revers vaccino-
birlikte virüs aşılarının hazırlanması mokok aşısında olduğu gibi polisak- logy” dediğimiz yöntem geliştirildi.
ve bakteriler için bahsettiğim yöntem- karit aşıları kullanılıyordı. Bunlar iyi Burada mikroorganizmanın genom
lerin virüs aşıları için de kullanılması immünojen olsalar bile IgM sınıfı yapısı dizi analizleri ile incelenip, im-
gündeme geldi. antikor yapıyorlar, bellek hücrelerini münojen olabileceğini düşündüğünüz
uyarmadıklarından çok kısa süreli
en de virüsleri soracaktım, virüsler antijen bölgelerini saptamak, onların
Bne zaman hayatımıza girdi? bağışıklık sağlıyorlardı. Bu nedenle bu içinde hangileri yüzeyde eksprese
polisakkaritleri alıp bir büyük protein ediliyor, hangileri antikor oluşturabi-
Virüslerin geçmişine, insanlarla iliş- molekülü ile konjuge ettik ve böylece lir, yüzey antijenlerine karşı oluşan
kilerine baktığımızda, genetik özel- konjuge polisakkarit aşıları gündemi- antikorların hangilerinin gerçekten
liklerimiz açısından inceleme yapılır mize girdi. Pnömokoklardan başka bakterisidal etkisi var gibi bir azal-
ise, insan genomunun belirli oranda Meningokoklara karşı ve H. influenza maya giderek eliminasyon yöntemi
virüslere ait olduğunu görmekteyiz. için konjuge aşılar hazırlandı. ile aşı hazırlıyorsunuz. Mikroorganiz-
Virüsler ne zaman hayatımıza girdiden Bunun dışında aynı mikroorganiz- manın nükleik asidinin sekanslaması
çok viral enfeksiyonlarla ne zaman manın insan ve bir başka canlıdaki yapıldıktan sonra moleküler biyoloji,
sorun yaşamaya başladık, demek daha türlerinin genetik harmanlanması immünoloji ve bilgisayar programları
doğru. Solunum yolu enfeksiyonları sonucunda reassortant aşılar oluştu- bilimleri bir araya gelerek aşı hazır-
ve pandemi benzerliğinden hareketle; ruldu, örneğin rotavirüs aşısı, insan lanıyor. Örneğin Menenjit B aşısı bu
herkes 1918’lerde yaşanan İspanyol ve sığırların rotavirüslerinin harman- şekilde hazırlandı ve dünyadaki ilk
gribinden bahseder. O dönemde sal- lanması sonucunda elde edildi. Süreç örneğidir. Tabi bütün bunlar olup bi-
gına bir virüsün yol açtığı bilinmiyor böyle ilerlerken 1980’lerden sonra terken bir de benim asistanlık yıllarım-
idi. Hastalardan bugün pnömokok, önemli bir gelişme oldu ve modern aşı dan beri adını duyduğumuz, ama bir
influenza gibi isimlendirdiğiniz bakte- teknolojileri adını vereceğimiz dönem- türlü ete kemiğe bürünemeyen, ancak
riler izole edildiğinden o salgının bir de önce rekombinant DNA (R-DNA) pandemi ile gündemimize gelen bir
bakteri enfeksiyonu olduğu düşünülü- aşısı ilk olarak gündeme geldi. Öncele- takım aşılar var. Örneğin DNA aşıları,
yor di. Virüslerin izolasyonu 1930’lara ri enfekte bireylerin plazmalarındaki RNA aşıları, bunun yanı sıra vektör
kadar uzanır. Örneğin influenzanın antijenleri saflaştırarak elde ettiğimiz aşılarından bahsedilmeye başlandı. Ve
1932’dir. 1950’lere gelindiği zaman Hepatit B aşısını bu aşamada R-DNA nihayet “yapısal vaccinology” denilen
hücre kültürleri ve embriyon yumur- teknolojisi ile hazırladık. Kısacası yöntemler de var.
tada virüslerin üretilmesi sağlandıktan etken mikroorganizmanın genetik
sonra daha fazla miktarda virüsün maddesini Saccharomyces gibi bir ütün bu gelişmeler olurken aşı
kültürü yapılabildi ve onların mantarın içine entegre edip, Bpolitikaları nasıl şekilleniyor, in-
da aşılanmaları başladı. sanlık bundan nasıl faydalanıyordu?
mantar çoğalınca antijen
Saflaştırılmış aşılardan bölgesini de dolaylı yoldan Hep söylenir “Refik Saydam Hıfzıs-
hemen sonra 70’li yıllara çoğaltmış yani rekombinas- sıhha Enstitüsü’nde biz zamanında
gelirken devreye kombine yon yapmış oluyorsunuz. 20 tane aşı üretiyorduk, artık üretmi-
aşılar girdi. Birçok kez R-DNA teknolojisi önce yoruz” diye. Tabi lokal aşı üretim-
enjeksiyon yapmak yerine Hepatit B aşısı için kullanıldı, leri, özellikle devletlerin kar amacı
birden fazla aşı bir daha sonra diğer aşılar gütmeden halk sağlığı yararına yaptığı
araya getirilip, hazırlandı. Bu üretimler söz konusuydu; Türkiye de
en önemli arada unut- aşı üretiyordu. Ama daha sonra aşı işi
örneğini mamak lazım neoliberal politikalarla beraber tama-
kızamık, kı- papilloma aşı- men kar amaçlı şirketlerin bir ticari
zamıkçık, sında olduğu metası haline geldi, ne yazık ki. Bu
kabakulak gibi virüs şirketlerin kuruluş amaçları kar etmek.
aşısında benzeri Gelinen noktada artık devletlerin kar
gördü- partikül- amacı gütmeden kendi yurttaşları
ğümüz ler (VBP) için aşı üretmeleri süreci bitmiş gibi
biçimde dediğimiz, görünüyor. Yani bir iki istisna vardır
kombine içinde elbette Küba’daki gibi; ama bunun
edildi. genetik dışında çok uluslu bir takım şirketlerin
Tabi bu maddesi ol- ürettiği ürünlere ve patent yasalarına
iş üç tane mayan ama bağlı kaldık. Bu konuda en iyi örnek
aşıyı yan dışı tamamen bana kalırsa, 1980’li yıllarda anti-

OCAK-ŞUBAT 2021 hekim sözü 27