Page 14 - Hekim Sözü (Sayı 13) Ocak-Şubat 202

DOSYA

Tarihsel süreçte Türkiye’de

aşı üretimi

Vedat Bulut*

Türkiye Cumhuriyeti kurulduğunda tüberküloz, tifüs ve sıtma gibi birçok bulaşıcı
hastalık önemli sağlık sorunlarının başında gelmekteydi. Mustafa Kemal Atatürk’le

yaşıt olan Dr. Refik Saydam Cumhuriyetin ilanından bir gün sonra Sağlık Bakanı
olarak atanmıştır ve görevini 14 yıl boyunca sürdürmüştür.

arihsel süreçte varilasyon
(inokülasyon) tekniğinin
Tkullanımı oldukça eskidir.
Bu bilimin tarihteki ilk uygulamaları
sayılabilecek çalışmalar, eski Çin
ve Ön Asya’da görülmektedir. Bu
bölgelerdeki Şaman ve halk hekim-
lerinin, Çiçek hastalığı lezyonla-
rından alınan materyali solutarak
veya sağlam kişilerin dokularına
ekerek (variolation), bu hastalıktan
korunmayı sağlamaya çalıştıkları
kaydedilmektedir. Ancak, Ebubekir
Razi’ye kadar, bu konuda ayrın-
tılı tanımlama ve yazılı kaynağa
ulaşılamamaktadır. Çinli alim,
Ko-Hung’un “Çou Hou Pei Çi” adlı
eseri (M.S. 3. yy.) çiçek hastalı-
ğından ilk söz eden eser olmakla
birlikte, ayrıntılara değinmemektedir. kullanılmaktaydı. Aynı, uygulamalar düşünür Voltaire aracılığıyla geçmiştir.
Yüzü aşkın tıp kitabı yazan Ebübekir veba hastalığı için denenmişse de kötü 1805 yılında bu eski yöntem Osmanlı
Razi’nin M.S. 10. yy.da yazdığı bir sonuçları sebebi ile terk edilmiştir. tarafından bazı kurallara bağlandı.
kitabı da Çiçek hastalığı üzerinedir. Ancak bu teknik bugünkü anlamıyla Osmanlı İmparatorluğu’nda çiçek
İbn-i Sina da Çiçek hastalığı üzerine aşılama uygulamalarından oldukça aşısı ilk kez 1840’ta isteğe bağlı olarak
yazılar yazmıştır. farklıdır. On sekizinci asrın başla- yapılmaya başlamış ve 1868 yılında ise
rında, bir İngiliz sefirinin eşi olan,
Osmanlı döneminde aşıcı kadın- Lady Montagu, İstanbul’da gördüğü çıkarılan bir yasa ile doğumu takiben
lar, ceviz kabuklarında ya da incir bu uygulamayı ilginç buldu ve 1718 ilk üç ay içinde uygulanması zorunlu
yapraklarında hastaların döküntüle- yılında küçük oğluna da uygulattı. hale getirilmiştir. 1889’da çiçek aşısı
rinden alınan irini biriktirir, deriyi üretim merkezi (Telkihhane) kurul-
hafifçe çizerek bu irini aşılar, sonra İngiltere’ye yazdığı bir mektupla 1721 muştur. Çiçek aşısının uygulanması
yara yerini gül yapraklarıyla kapatır- yılında bu gözlemini aktardı. Edward için 1885’te dünyada ilk olan “Çiçek
lardı. Bu Çiçek hastalıklarının % 17 Jenner, 1798’de hasta inekten aldığı Nizamnamesi” adıyla kanun çıkarıldı
oranında ölümlere yol açtığı çağlarda, materyali sağlıklı bireylere inoküle ve aşı yaptırmayan kişilerin askeri
sadece %1 lik ölüm oranı ortaya koyan ederek (vaccination) ve bağışıklanmayı ve yatılı okullara girmesi yasaklandı.
bir uygulamaydı ve yaygın olarak ispat ederek, bu konuya ilmi hüviyet İlerleyen yıllarda nizamnameye, yeni
kazandırmıştır. Çiçek aşısı, İngilte- doğan bebeklerin aşılanması, çocuğu-
1
* Prof. Dr., TTB Genel Sekreteri re’den Fransa’ya daha sonraları, ünlü nu aşılatmayan ailelere ceza kesil-

12 hekim sözü OCAK-ŞUBAT 2021