Page 19 - Hekim Sözü (Sayı 19) Ocak-Şubat 2022

DOSYA

geliyor. Hekimlik yapan herkesin bu kamu görevlerine– aday olma koşulları İnsan haklarını ben, herşeyden önce
normlara uyması beklenir. Ne var ki, arasında, başvuranların etik ve insan etik ilkeler olarak anlatıyorum. Etik il-
bu normlar yetmiyor, özellikle de hakları eğitimi görmüş olmalarını da keler olmalarından da, bu hakların en
kritik durumlarda yetmiyor, her tek eklemek uygun olur. Çok yakın olma- başta insanlararası ilişkilerde kişilerin
durumun doğru değerlendirilmesini sa da, böyle bir gün gelir muhakkak. yapıp ettiklerini belirlemesi gereken
yapabilmeyi gerektiriyor. “Aydın- normlar olmalarını kastediyorum.
lanmış onam”a bakalım: Bir hekim, arihsel açıdan değerlendirdiğimizde Oysa kişilerin çoğunun yapıp ettik-
Yahova şahidi olmayan birinden kan Tetik değerlerin değişimi/gelişimi lerini ya kendi çıkarları -kişisel veya
söz konusu mudur, bu değişim nelere
almak istemeyen bir Yahova şahidi- bağlıdır? grupsal çıkarları- ya da kültürlerinin
ne kan verecek mi, yoksa ölmeye mi değer yargıları -içinde büyüdükleri
bırakacak? Etik değerler değişmez. Değişen, belir-
li bir yerde, belirli bir zamanda değer grubun iyi ve kötü saydıkları- belir-
Tıp eğitimi sırasında, öğrencilerle mes- sayılanlardır. Saygı, güven, adil olma, liyor. Ne var ki, değerli eylemler, en
lekte karşılaşılan etik sorunlar ve etik dürüstlük gibi değerler, göreli veya azından doğru eylemler, bilgisel bir
ilkeler olarak insan hakları sorunları mutlak olmanın ötesindedir. Bunlar, etkinlik olan doğru değerlendirme-
etik ve insan hakları bilgisiyle tartış- kişi özellikleri ve değerlilik yaşantıları- lere ve etik değerler bilgisi ile insan
tırılmalı, öyle ki meslek hayatlarında, dır. Değişik ve değişken olan, kültürel haklarının açık bilgisine dayanır. Gün-
işbaşında karşılaştıkları bir durumu değer yargılarıdır, bir grubun iyi-kötü lük yaşamımızda olduğu gibi, meslek
yalnızca fizyolojik bir durum olarak saydıklarıdır. Ama değerler ile değer yaşamımızda bütün yapıp ettiklerimi-
değil, bir bütün olarak, taşıdığı etik yargıları karıştırıldığı için, değerler zin, insan haklarıyla doğrudan veya
değer sorunlarıyla birlikte değerlen- için de öyle bir tartışma oluyor. Bun- dolaylı olarak ilgili olduğunu unutma-
direbilsinler ve o durumda yapılması lar arasındaki fark görülünce, böyle mak gerekir.
gerekeni/yapılabilir olanı bulabilsinler. bir tartışma da biter.
Bunları yapamadıkları durumlarda ise, Genel olarak özgürlüğü değil de,
ilgili norma uygun davranmalarının ir toplumda hukuk ile ilgili ciddi özgürlük haklarını bir-iki cümleyle an-
değer koruma olasılığını artırdığını, Bgüven sorunları varsa, etik değer- latmak gerekiyorsa, şöyle diyebilirim:
ama değer korumayı garantilemediğini leri korumak ve sürdürmek ile ilgili Özgürlük, yaygın şekilde anlaşıldığı
bilsinler. sorunlar da yaşanır diye düşünüyorum. gibi, kişinin “kendisi” (?) dışında biri-
Hukuksuz bir etik düşünebilir miyiz?
tik değerler açısından 21. Yüzyılda leri tarafından ya da birşeyler tarafın-
Eyaşadığımız salgında insanlık neler Hukuksuz etik olur, ama etiksiz hukuk dan yalnız belirlenmemesi değil, buna
yaşadı, bundan ne gibi dersler çıkardı, olmamalı -eğer hukuku çıkar değil de ek olarak kişinin istediklerinin ve
ya da çıkarabildi mi? hak korumak için istiyorsak, olmama- eylemlerinin değer bilgisi tarafından
lı. Bugün ise olabiliyor. İnsan belirlenmesidir. Yaptıkla-
Nasıl oldu da bir doğa olayı bu pande- haklarına aykırı norm-
miyi başlattı? Bunu bilmiyoruz. Bilen lar da hukuk haline rı-tutumları hırsları veya
varsa da, biz –dünya kamuoyu– bil- getirilebiliyor, hem de çıkarları tarafından
miyor. Ne var ki, yanlış anlaşılan öz- usulüne uygun olarak. belirlenen bir insan
gürlükle birleşen ve postmodernizimin Hukukun insan hakla- özgür müdür?
“ne olsa, olur” motto’suyla, ayrıca rından türetilmesi ge- Özgürlük haklarına
da başka etmenlerle birleşen pandemi, rektiği, dolayısıyla da gelince: İnsan hakları-
bizi ‘postmodern dönem’ olarak adlan- mahkemelerin verdiği
dırılan dönemin sınırlarına getirmiştir. kararların doğrudan ya da nın taşıyıcıları kişilerdir,
Toslayıp duruyoruz. Dijitalleşme de dolaylı olarak insan haklarıyla ama özgürlüklerin taşıyıcı-
bunu kolaylaştırıyor. gerekçelendirilmeleri gerektiği düşün- ları devletlerdir: örneğin İsveç’te
cesi çoğu kafalarda yok henüz. veya Mısır’da düşünce özgürlüğü
Hiç şüphe yok ki, içinde bulundu- vardır ya da yoktur. Bu da şu de-
ğumuz durumdan etik sorunlarla Etik bilgisi ve insan hakları bilgisi mektir: siz ya da ben, yaygın olarak
ilgili birşeyler öğrenmiş olan insanlar olan ve tek tek durumlarda bu bilgi- kabul edilenden farklı yeni bir bilgi,
vardır, ama medyada gördüklerimize/ lere dayanarak karar veren insanların yeni bir düşünce getirdiğimizde, diğer
okuduklarımıza bakılırsa, bu musibet- sayısı ne kadar artarsa, çatışmaların o haklarımıza dokunulmamalı. Ama
ten birşey öğrenmiş olanlar fazla gö- kadar azalacağını beklemek bir kurun- bu söylediklerimi de çok “açmak”
rünmüyor. Dünyanın farklı ülkelerinde tu olmaz. gerekiyor. Bu farklı bilgisinin, düşün-
“kapanmaya” karşı protestolar ve
insanları kapatmaktan çekinen karar on olarak insan hakları kavramına cenin niteliğini de belirtmek gerekiyor
vericilerin tutumu nasıl anlaşılabilir? Sgelmek istiyorum. Öğrencilerinize -örneğin propagandayı kapsamadığını,
anlattığınız derslerde insan hakları ve neden kapsamadığını v.b. eklemek
Birçok göreve –uluslararası görev ile özgürlük kavramını nasıl ele alıyorsunuz? gerekiyor.

OCAK-ŞUBAT 2022 hekim sözü 17