Page 12 - Hekim Sözü Sayı:5

DOSYA

Neredeyiz? Nereye gidiyoruz?

Cavit Işık Yavuz*

Bugün için hastalıkların ve ölümlerin en büyük nedenlerinden biri çevre kirliliği
ve yılda 9 milyon kişinin erken ölümüne neden oluyor. Havanın, toprağın ve

suyun kirlenmesi, önce yoksulları öldürüyor.

evre ve sağlık ilişkisi belirli • Her gün 200 türün neslinin tükendi- Dünyada hava kirliliğine bağlı olarak
yönleriyle giderek daha fazla ği tahmin ediliyor. Haftada değil ayda yılda yaklaşık 7 milyon kişi ölüyor. Bu
Ç gündemimize gelen bir başlık. değil yılda değil, günde. Memelilerin, rakamın 4.2 milyonu dış ortam hava
Bir yandan yakın çevremizde; evimiz- kuşların, balıkların, sürüngenlerin kirliliğine bağlı. DSÖ, dünya nüfu-
de, iş yerimizde, yaşadığımız kentte, nüfusu 1970- 2014 yılları arasında sunun %91’inin DSÖ Hava Kalitesi
ülkede, diğer yandan küresel düzeyde yaklaşık% 60 oranında azalmış du- Rehberi’nde sağlık açısından önerilen
birçok çevresel etken sağlığımızı tehdit rumda. Durumun ciddiyetini şu cümle sınır değerlerin üzerinde kirliliğin
ediyor. Sadece bizi değil tüm canlıları. özetliyor: “Dünyadaki altıncı kitlesel bulunduğu yerlerde yaşadığını belir-
Kapitalizmin umursamaz ve acımasız yok oluşun ortasında olabiliriz.” tiyor. Dış ortam hava kirliliği bugün
metalaştırma ve kâr nesnesine dönüş- • Karasal biyolojik çeşitliliğinin en için, iskemik kalp hastalığı nedenli
türme güdüsü, insanın doğa üzerin- hastalık ve ölümlerin %25’inin, inme
deki tahakkümü, çevresel bozulmayı, önemli kaynağı olan, bu biyoçeşitli- (stroke) nedenli ölümlerin %24’ünün,
doğal kaynakların hunharca tüketilme- liğin %80’ine ev sahipliği yapan ve KOAH nedenli hastalık ve ölümlerin
sini, ekolojik tahribatı da beraberinde iklim değişikliğinin azaltılmasında kilit %43’ünün nedeni. Akciğer kanseri
rol oynayan ormanlar, dünya çapında
getirdi ve gezegeni yaşanmaz kılmak tahrip ediliyor. 1990 ve 2016 arasında nedenli hastalık ve ölümlerdeki payı
üzere. İçtiğimiz su, solduğumuz hava, ormansızlaşma nedeniyle yaklaşık 1.3 ise %29. Gerek dış gerekse de kapalı
beslendiğimiz toprak artık kirli. ortam kirleticilerinden PM’nin (Parti-
milyon km2 orman alanı kaybedildi. küler madde) 2013 yılında Uluslararası
Bugün için hastalıkların ve ölümlerin • Bu manzaraya karşılık 2050 yılında Kanser Araştırmaları Kurumu (IARC)
en büyük nedenlerinden biri çevre tarafından Grup 1 karsinojen listesine
kirliliği ve yılda 9 milyon kişinin erken gıda gereksiniminin %50, su gerek- alındığını da hatırlatalım. Bu grup
ölümüne neden oluyor. Havanın, top- siniminin %55, elektrik talebinin de insanlarda kanser yaptığı kesinleşen
%57 artacağı tahmin ediliyor. Artan
rağın ve suyun kirlenmesi, öldürüyor, su ve gıda ihtiyacına yanıt verebile- etkenleri içeriyor. Dolayısıyla PM
önce yoksulları, daha çok yoksulları. cek kaynak ise azalıyor, su ve gıda solumak kanserojen solumak anlamına
Güneş ışığından radyasyona, elektro- kıtlığı bekleniyor. Dünya nüfusunun geliyor.
manyetik alanlardan gürültüye, endok- %50’sinin 2025 yılında su sıkıntısı
rin bozucu kimyasallardan plastiklere, çekilen alanlarda yaşayacağı tahmin • Kimyasallar sadece solduğumuz
hava kirliliğinden su ve gıda sorunla- ediliyor. Türkiye de su fakiri ülke olma havada değil her yerde. Hava kirliliği
rına liste uzayıp gidiyor, elbette iklim yolunda. etkenlerinin de arasında yer aldığı,
krizini de unutmadan. Neredeyiz ve halk sağlığı açısından endişe oluşturan
nereye gidiyoruz sorusuna kısa yanıt- • Yılda toplam 300 milyon ton plastik kimyasal etkenler, “arsenik, asbest,
lar bulmaya çalışalım: atık ortaya çıkıyor. Kullanılan plas- benzen, cıva, dioksin ve dioksin
tiklerin yarısı tek kullanımlık. Plastik benzeri kimyasallar, florür (yetersizliği
• Ekosistemlerin kapasitesi insanların kirliliği mevcut haliyle devam ederse ya da aşırı düzeyde olması), kadmi-
tüketim hızına yetişemiyor. 1970’li 2050 yılında okyanuslardaki plastikler yum, kurşun, yüksek düzeyde tehlikeli
yıllardan bu yana aradaki açık hızla balıklardan daha fazla olacak. Plastik- grubunda olan pestisitler” olarak
artıyor. Bugün için insanlığın yaşam lerin oluşturduğu deniz kirliliğinde en sıralanıyor.
tarzını karşılayabilmek için Dünya ge- çok etkilenen alanlardan biri Akdeniz.
zegeninden bir tane daha, tüm insan- • Plastik ürünlerden kaynaklanan kim-
lar Avrupa ülkelerinin yaşam tazıyla • Böyle bir tabloda insan sağlığı yasallar ve vücuttaki etkileri de maruz
tüketirse iki tane daha gerekiyor. açısından da durum parlak değil. kaldığımız önemli çevre etkenlerinden
ve sorunlarından. Özellikle Bisphenol
*Tıp doktoru, Halk Sağlığı ve Çevre Sağlığı Uzmanı. Hacettepe ÜTF Halk Sağlığı AD A (BPA) bunlar arasında en çok adı

10 hekim sözü EYLÜL - EKİM 2019