Page 32 - Hekim Sözü - Sayı 11 - Eylül-Ekim 2020

DOSYA

tımının başlaması için gerekli dizileri
sunmaktadır (Buzdin A. ve diğ. 2006).
Gen dışı bölgeye girip etki etmeye
örnek olaraksa mikrosatellit oluşturma
bölgeleri verilebilir. Bu bölgeler birey-
sel polimorfizmleri oluşturan rastgele
tekrarlı dizilerdir. İnsan ve şempanze-
lerin ortaklaştığı mikrosatellitlerin %20
’sinin Alu tekrar dizilerinden oluştuğu
bildirilmiştir (Kelkar ve diğ, 2008) Tüm
bu moleküler mekanizmalar yukarıda
bahsettiğimiz biyolojik özelliklerin
kısmen değişmesi, bazılarının nötr
kalması, bazı yeni özelliklerin ortaya
çıkması ve bazılarının olumsuz bi-
çimde etkilenmesi anlamına gelebilir.
Her ne olursa olsun bu durum o
konağın evrimleşmesinde önemli bir
basamak teşkil eder. Öte yandan bu
etkiler konağın genomunda kararsızlık
yaratabilir. Bunu engellemek içinse
konak virüsün kendini kopyalamasını
ya da kendi proteinlerini üretmesini
engelleyen mekanizmalarını çalıştırır.
Örneğin bu mekanizmalardan biri en-
dojen retrovirüsün genomunu mutas-
yon bombardımanına tutmaktır (Bae
EH ve Jung YT, 2014.) Bu nedenle
insan genomunda çok daha yaşlı olan
retrovirüslerin konağın gen anlatımını
başlatıcı proteinleriyle etkileşme şansı
çok daha düşüktür. Bir anlamda konak
virüsün genomunu evcilleştirmiş, et-
kinliğini belirli sınırlar içinde tutmuş-
tur. Bu çerçeveden bakıldığında başka
organizmalarda olduğu gibi insan ve
endojen retrovirüs arasında bir tür kar- virüsün hücreyle birleşmesini sağlayan dokuda anlatım yapacağını düzenle-
şılıklı önlem alma yarışı ve sonunda bu gen insanda (ve farklı yapıda olmak yici bir rol oynamaktadır (Ting CN
kabaca bir moleküler ödünleşme ger- kaydıyla başka bazı memelilerde de) ve diğ. 1992). Prolaktin memeliler-
çekleşir. Virüs asıl kimliğini kaybedip embriyo ile anne uterusu arasındaki de hamilelikte süt salgılanmasıyla
kalıntı halinde varlığını sürdürürken birleşmeyi daha etkin bir şekilde sağ- ilgili işlevi olan bir hormondur. Bu
insan genomu virüsün kendi dengesini lamak üzere konak tarafından kullanıl- hormonun insanda ve diğer primat-
bozmayacak şekilde yapısında taşıma- maya başlamıştır. Öyle ki insandaki larda başka bazı memelilerden farklı
ya devam vermiştir. birleşme süreci virüsün hücrelere etkin olarak endometriumdaki üretiminin
biçimde girme mekanizmasını kendine düzenlenmesinde rol oynayan MER39
Endojen retrovirüsün memeli ve insan mal etmiştir. Öte yandan burada etkin
evriminde yol açtığı en çarpıcı örnek- olan başka endojen retrovirüsler bağı- isimli genetik element yine bir endojen
lerden biri embriyo ve anne arasın- şıklık sistemini baskılayarak annenin retrovirüstür ve onlara özgü bir özellik
daki besin, gaz alışverişini sağlayan fetüsü reddetmesinin de önlemektedir sağlar. Farelerde ve fillerde hormonun
plasenta oluşumunda önemli bir rol (Frendo JL ve diğ. 2003). başka tipteki retroviral elementlerle
teşkil eden Syncytin 1 genidir. Bu gen benzer biçimde düzenlenmesi yakın-
embriyonun annenin uterusuna tutun- Diğer iyi bilinen bir örnek karbonhid- sayan bir evime ve uyarlanımsal bir
masını sağlayan özel bir proteini şifre- ratları sindiren enzim olan amilazın evrime işaret etmektedir. Bu durum
ler. Aslında bu gen, normalde hücreyi kulak altı bezlerine özgü olacak endojen retrovirüslerin organizma
enfekte eden retrovirüsün envelope şekilde üretimini sağlayan ve yine bir evrimine etkisine ilişkin önemli bir
(zarf) adı verilen ve virüsün hücre endojen retrovirüs geni olan HERV-E örnek daha sunmaktadır (Emera D
reseptörüne tutunup membranıyla genidir. Bu örnekte genin kendisi ve diğ. 2012). İnsana özgü bir diğer
birleşerek içeri girmesini sağlayan doğrudan bir işlev görmektense amilaz önemli etki, merkezi sinir sistemindeki
HERV-W isimli genidir. Dolayısıyla enzimi üreten AMY1C geninin hangi nöronlar arasındaki iletişimde kimya-

30 hekim sözü EYLÜL-EKİM 2020